Karel Schmidt

Gezien Schmidts relatieve onbekendheid bestaat er nog geen uitgebreide literatuur over deze visionaire schilder en zijn werk. In meerdere uitgaven komt zijn leven en werk echter wel aan bod, al dan niet beknopt.

 

Schmidts biografie wordt kort besproken door de kunsthistorici Geurt Imanse en John Steen in hun artikel Achtergronden van het Symbolisme, in de uitgave bij de tentoonstelling Kunstenaren der Idee; symbolistische tendenzen in Nederland ca. 1880-1930 (uit 1978, op deze expositie was ook werk van Schmidt te zien). De auteurs plaatsen Schmidt bij de kunstenaars die het ‘ongeziene’ trachten te verbeelden, zoals Janus de Winter, Johannes Tielens en Laurens van Kuik. Het Smedenpaleis, ontwerp van architect H.F. Sijmons, wordt ook genoemd en vergeleken met het Pantheon der Menschheid (1915) van H.P. Berlage.

 

 

Michaëla Hanssen schrijft als hoofd Kunstcollecties van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het artikel Kunst als geneesmiddel voor de zieke mensheid; het visionaire oeuvre van Karel Schmidt (In: Gekregen!, publicatie over de mooiste en interessantste ‘gekregen’ aanwinsten van de Nederlandse staat in de periode 1990-2010.) Hanssen plaatst Schmidt, net als Heyting, bij de visionaire of ‘astrale’ kunstenaars zoals Janus de Winter. Hanssen vermoedt een invloed van De Winter op Schmidt en schrijft ook over de invloed van de theosofie op tijdgenoten als De Winter, Laurens van Kuik en Johannes Tielens, maar niet zozeer op Schmidt zelf.

In haar proefschrift (ook als boek verschenen) Het web der schepping; theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan (2006) beschrijft Marty Bax de invloed van de theosofie op spiritueel geïnspireerde kunstenaars in het begin van de twintigste eeuw. De naam van Schmidt wordt maar één keer genoemd, in verband met de Smeden. Bax is overtuigd van een grote invloed van de theosofie op Janus de Winter en Piet Mondriaan.

 

Kunsthistorica Marjan Groot schrijft haar proefschrift (in 2007 ook als handelseditie uitgebracht) over Vrouwen in de vormgeving in Nederland van 1880-1940. Het werk van Margaretha Verwey krijgt hierin de nodige aandacht, ook haar samenwerking met Schmidt en de Smeden komen aan bod.

 

In haar autobiografie De Smidse (1947) schetst Margaretha Verwey in meerdere hoofdstukken haar samenwerking met Schmidt en de periode na zijn dood waarin wordt gepoogd zijn levenswerk voort te zetten.

 

Curator en schrijfster Ine Gevers heeft in Janus de Winter; de schilder mysticus (1985) een hele studie gewijd aan de visionair Janus de Winter, die volgens haar sterk geïnspireerd werd door de theosofie. Gevers schrijft dat in het begin van de twintigste eeuw de belangstelling voor de esoterie een hoogtepunt bereikte. Net als Schmidt was De Winter een opvallende persoonlijkheid met zeer aparte denkbeelden.

 

Kunsthistoricus Carel Blotkamp geeft in zijn artikel Annunciation of the new mysticism. Dutch symbolism and early abstraction, in de uitgave bij de tentoonstelling The spiritual in art: abstraction painting 1890-1985 (1986) een beschrijving van Mondriaans zoektocht om de theosofie te verbeelden in zijn werk. Mondriaans oeuvre ontstond in het artistiek spirituele klimaat dat sterk beïnvloed werd door de theosofie en het mysticisme.

 

In Mondriaan en Steiner; wegen naar nieuwe beelding (2017) wordt door kunsthistorica Jacqueline van Paaschen het werk van Piet Mondriaan bekeken vanuit het gedachtegoed van Rudolf Steiner. Deze esoterische bron is volgens haar vrijwel veronachtzaamd in kunsthistorische publicaties over Mondriaan. Voor deze uitgave is gebruik gemaakt van Mondriaans bundel transcripties van de voordrachten die Steiner in 1908 in Nederland hield. Ze maken deel uit van de nalatenschap van Mondriaan. Van belang is dat Mondriaan Steiners voordrachten niet alleen koesterde maar ook van potloodmarkeringen voorzag. De ontmoeting van Mondriaan met Schmidt wordt door Van Paaschen zijdelings genoemd.

 

Rijkscollectie in beeld (2018) is een keur aan verrassende kunstwerken uit de rijkscollectie, die door Fransje Kuyvenhoven eerder als ‘Kunstwerk van de maand’ werden gepresenteerd op de website van de RCE . Over Schmidt is een artikel opgenomen met de titel ‘Kunst als geneesmiddel’.  Een van zijn Lao Tse schilderijen wordt daarin belicht.

 

 

Karel Schmidt, verder lezen