Naast de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog en de sociaal-maatschappelijke gevolgen van de toenemende industrialisatie, bestond er aan het begin van de twintigste eeuw grote interesse voor esoterie en spiritualiteit.
Rond het einde van de negentiende eeuw kende de esoterie, de leer van het verborgene, een grote populariteit. Vooral bij kunstenaars en wetenschappers die zich bezighielden met spiritisme, vrijdenkerij, vrijmetselarij en magnetiseren. In deze periode, bekend als het fin de siècle, werden zij geïnspireerd door het bovennatuurlijke, mystieke en door oeroude culturen en godsdiensten.
Het is daarom niet vreemd dat veel kunstenaars, wetenschappers en filosofen zich in Karel Schmidts tijd verbonden voelden met het theosofische gedachtegoed, waarin deze thema’s centraal stonden.
De theosofie is een esoterische wijsbegeerte of wijsheid-religie die filosofie, religie en wetenschap samenbrengt. Theosofen werken met ideeën uit bestaande mysteriën, filosofieën en godsdiensten van over de hele wereld en uit verschillende tijdvakken. Binnen de theosofie vormde zich een wereldbeeld dat bestond uit een samengaan van oosterse en westerse mystiek, waarbij werd geput uit de belangrijkste geschriften van deze grote godsdiensten.
Het is niet bekend in hoeverre Karel Schmidt zich verdiepte in de theosofie, maar hij was er zeker bekend mee. Er bestond (en bestaat) een Theosofische Vereniging in Nederland, waar veel spiritueel geïnspireerde kunstenaars en filosofen lid van waren. Een verwijzing naar een lidmaatschap van Schmidt zelf is niet gevonden. Wel was Schmidt, net als de theosofen, overtuigd van het idee dat er naast een fysieke stoffelijke wereld ook een onstoffelijke geestelijke wereld bestaat. Deze kan met het blote oog niet aanschouwd worden, tenzij men zijn ‘geestesoog’ gebruikt. Volgens de theosofie beschikt de mens over zowel een stoffelijk als over een onstoffelijk – ofwel astraal – lichaam.
Deze visie sloot aan bij de waarnemingen en overtuiging van Karel Schmidt. Bijna zijn hele oeuvre bestaat immers uit esoterisch en spiritueel geïnspireerd werk, waarin hij de onstoffelijke wereld achter de fysieke wereld, ‘de innerlijke waarheid’, wilde tonen. Zo sluit zijn oeuvre aan bij de fascinatie voor de geesteswereld in het begin van de twintigste eeuw.
Rond 1900 verscheen er literatuur vanuit de theosofische hoek die verschijnselen zoals aura’s en astrale lichamen onder de aandacht en in beeld bracht. Het is bekend dat sommige esoterisch geïnspireerde schilders deze beelden overnamen.
Schmidts esoterische oeuvre lijkt echter niet te zijn gevormd door deze theorieën of visualisaties. Zeer waarschijnlijk is zijn werk voortgekomen uit persoonlijke waarnemingen en visioenen. Schmidts bijna-doodervaring, nadat hij in 1914 na ernstige mishandeling in coma raakte, was het keerpunt. Dat bracht hem ertoe om deze waarnemingen van de spirituele wereld te delen met de mensheid.
Schmidts persoonlijke visie, zijn inspiratiebronnen en helderziendheid, maakten zijn werk zo onderscheidend en persoonlijk van aard. De heersende populariteit van de theosofie onder kunstenaars en wetenschappers zou voor hem niet meer dan een geringe aanleiding zijn geweest. Hij voelde zich ook aangetrokken tot andere spirituele theorieën, geloven en culturen, die aansloten op zijn belevingswereld en waarneming.
Ondanks Schmidts eigengereidheid en zijn krachtige persoonlijke visie, sloot hij met zijn werk naadloos aan bij de belangrijkste stromingen van zijn tijd. Hij uitte zich echter op een sterk individuele wijze. In zijn esoterische oeuvre zette hij een persoonlijk stempel, door de weergave van visioenen in een zeer vrije, dynamische, kleurrijke en unieke vorm van expressie.
terug naar boven